‘Het enige wat mij te doen staat, is bij mijzelf te beginnen, en op dat ogenblik heb ik mij om niets ter wereld te bekommeren dan om dit begin.’[1]
Met deze enkele zin raken we meteen aan de kern van Bubers gedachtegoed en in het bijzonder van het boekje waar het citaat uit afkomstig is: De weg van de mens. Martin Buber (1878 – 1965) was filosoof, bijbelkenner en psycholoog en groot kenner van de joodse literatuur en traditie, met name de chassidische traditie van het Oost-europese jodendom. Centraal in zijn denken staat de oprechte ontmoeting. Het hele leven en alle levensterreinen worden benaderd vanuit deze conditie. De essentie van het menselijke leven houdt voor Buber in dat dit ten diepste dialogisch is, dat alle werkelijk leven ontmoeting is. Die levenshouding komt ook naar voren in zijn beroemde uitspraak: ‘Ik heb geen leer, ik voer een gesprek’.
Veruit de meeste mensen beschouwen de vrijheid om het leven naar eigen inzicht vorm te kunnen geven, om jezelf te kunnen zijn, als de belangrijkste en meest waardevolle vrucht van de moderne westerse beschaving. Toch kleeft er aan deze vrijheid ook een schaduwzijde die volgens verschillende invloedrijke denkers nu juist precies gelegen is in de diepgewortelde, moderne hang naar authenticiteit en zelfontplooiing.[1] Door alleen nog met onszelf en onze eigen belangen en projecten bezig te zijn is de moderne, westerse samenleving volgens hen in een diepe existentiële crisis beland die haar niet alleen van binnenuit uitholt maar ook in toenemende mate kwetsbaar maakt. De vraag is echter in hoeverre hiermee niet ook de positieve kant van het moderne authenticiteitsideaal aan het zicht wordt onttrokken en zo, met het hameren op de ‘ontaarde’ en narcistische kant ervan, het kind met het badwater wordt weggegooid. Met deze kwestie in het achterhoofd exploreren we in dit essay het ideaal van zelfverwerkelijking bij een denker uit de westerse traditie die er zijn levenswerk van maakte: de Deense schrijver Sören Kierkegaard.